Život u lokalnoj zajednici je pravo svih ljudi. No, u Bosni i Hercegovini je ovo pravo uskraćeno ili značajno narušeno velikom broju njenih građana, naročito osobama s invaliditetom koje su u najvećem riziku od institucionalizacije i narušavanja prava na život u lokalnoj zajednici.
Institucionalizacija ljudi kao praksa predstavlja jedan od najozbiljnijih oblika izolacije i put koji osobu isključuje iz društva. Pojavom Covid 19 pandemije, efekti socijalne isključenosti i izolacije na kvalitetu života i mentalno zdravlje postali su stvarni i opipljivi većini ljudi.
I pored značajnih pomaka u ovoj oblasti u proteklim desetljećima, ova praksa, nažalost, još uvijek preovladava u BiH i mnogim drugim zemljama. Prema podacima Institucije Ombudsmana za ljudska prava, danas je u BiH institucionalizirano preko 3.000 osoba kroz njihov smještaj u ustanove zatvorenog tipa, a broj osoba u riziku od institucionalizacije je višestruko veći. Prema podacima Evropske komisije, danas je širom Evrope institucionalizirano preko milion osoba.
Savez organizacija za podršku osobama s intelektualnim teškoćama Federacije Bosne i Hercegovine Sumero od 2010. godine, u saradnji sa međunarodnim i domaćim partnerima, provodi proces deinstitucionalizacije u BiH i razvoj servisa podrške za život osoba s invaliditetom u lokalnoj zajednici. Do decembra 2020. godine uspostavljeni su servisi podrške u 10 lokalnih zajednica u četiri kantona u Federaciji BiH. Izvršena je deinstitucionalizacija i prevencija institucionalizacije ukupno 130 osoba s invaliditetom, te je praktično vidljivo da je ovaj proces, ostanak i opstanak osoba s invaliditetom u lokalnoj zajednici moguć i održiv, čak i u uvjetima i prilikama u našoj zemlji.
Deinstitucionalizacija je prvi korak vraćanja dostojanstva čovjeku koji živi u ustanovi zatvorenog tipa. Provođenjem ovog procesa, mijenja se odavno zastarjela i segregirajuća praksa institucionalnog zbrinjavanja.
Sloboda, pravo na izbor, pravo na odlučivanje o vlastitom životu, pravo na život u zajednici itd. su prava i potrebe svakog čovjeka, a osobama s invaliditetom garantirana su UN Konvencijom o pravima osoba s invaliditetom.
